Fitoöstrojen Nedir?
Fito yani bitki kelimesi ile, östrojen kelimesinin bir araya gelmesi ile oluşan fitoöstrojen, insan vücudunda çeşitli şekillerde fonksiyon gösteren bir kimyasaldır. Fitoöstrojen, kadın vücudunun üretmiş olduğu doğal östrojen molekülün yapısına tıpatıp benzeyen yapıdaki molekülü ihtiva eden bitkilere verilen isimdir. Doğal östrojen olarak adlandırılan fitoöstrojenler, aslında bitkisel kaynaklı östrojenlerden oluşmaktadırlar. Bitki bazlı bileşenlerden oluşan fitoöstrojenler, östrojen etkisine benzer şekilde işlev görmektedir. Öte yandan, endokrin sistemde meydana gelmemesine rağmen fitoöstrojenler, östrojen ile aynı işlevlerin çoğunu uyarmak için yararlı bir yöntem olabilmektedir. Doğal molaküler bir yapıya sahip olan fitoöstrojenler, vücut tarafından değerlendirildikten sonra, böbrek üstü bezler aracılığı ile idrar yoluyla kolay bir şekilde atılmaktadır.
Fitoöstrojen Türleri
Besin kaynaklı olan fitoöstrojenler, 3 genel türe ayrılmaktadır.
- Kumestanlar: Kumestan, kumestrol adı verilen bir bileşen içeren, fitokimyasal türlerinden biridir. Kumestrol ise, östrojen etkisi meydana getiren bir fitoöstrojen türü olmaktadır. Kumestrol içeren besinlere en güzel örnekler ise, alfalfa bitkisi (yabani yonca), baklagiller, barbunya, soya fasulyesi, nohut ve yonca olmaktadır.
- İzoflavonlar: Fitoöstrojen türlerinden bir diğeri olan izoflavonlar aynı zamanda antioksidan etkilere de sahiptirler. En iyi izoflavon kaynağı besinler ise; soya fasulyesi, çay ve soya ürünleri ile baklagillerdir. Aynı zamanda izoflavonlar, fitoöstrojen etkisini en yoğun şekilde gösteren bir fitoöstrojen türü olmaktadır.
- Lignanlar: Lignan türü fitoöstrojenler ise, daha çok lif oranı yüksek gıdalarda ve neredeyse tüm tahıl ürünlerinde, kepekte, rezenede, fasulyede, keten tohumu, susam ve ay çekirdeği gibi yenilebilen tohumlarda, zeytin ve yer fıstığı gibi yağlı besin maddelerinde bulunmaktadır. Aynı zamanda, kiraz, erik, armut, şeftali, ahududu, böğürtlen ve elma gibi meyvelerin yapısında bulunan lignan, brokoli, sarımsak, havuç, soğan ve şerbetçi otu gibi sebzelerin de yapısında bulunmaktadır.
Hangi Gıdalar Fitoöstrojen İçerir?
Fitoöstrojenler çeşitli meyve, sebze ve diğer gıdalarda bulunmaktadır. Aşağıda fitoöstrojenleri içeren bazı gıdaların bir listesi bulunmaktadır:
- Meyveler: Elma, havuç, nar, çilek, kızılcık, üzüm.
- Sebzeler: Mercimek, yonca filizi, fasulye filizi.
- Soya ve soya ürünleri: Soya fasulyesi.
- Kuruyemiş ve tohumlar: Keten tohumları, ayçiçeği tohumları, susam tohumları, badem, ceviz.
- Otlar: Kırmızı yonca, meyan kökü, şerbetçiotu.
- İçecekler: Kahve, bira, kırmızı şarap.
- Tahıllar: Yulaf, arpa, buğday tohumu.
- Yağlar: Zeytinyağı, yasemin yağı.
İlginç olarak, bitki gıdalarındaki fitoöstrojenlerin sayısı, bitkilerin yetiştirildiği yerlerde, hasat edildiğinde ve hava koşullarında olduğu gibi çeşitli faktörlere bağlı olabilmektedir.
Tiroit Bezi Nedir?
Tiroit bezi boyunda, Adem elması denilen kıkırdağın altında yer almaktadır. Vücudun enerjiyi kullanması ve depolamasıyla ilişkili olan ve triodotironin (T3) ve tiroksin (T4) denilen iki adet hormon üretmektedir. Bu vücudun enerjiyi kullanması ve depolaması işine ‘metabolizma’ da denilebilmektedir.
Guatr Nedir?
Guatr tiroit bezinin büyümesine verilen isim olmaktadır. Tiroit bezinin içindeki bölgesel büyümelere ise nodül denmektedir. Tiroit bezinin büyümesi her zaman fonksiyon bozukluğuna yol açmamaktadır. Tiroit bezinin fonksiyon bozuklukları guatr ile birlikte bulunmayabilmektedir.
Hipotiroid
Hipotiroid çok az tiroit hormonunuzun olması anlamına gelmektedir. Hipotiroidi en sık rastlanılan tiroit hastalığı olmaktadır. Kadınlarda daha sık görülmektedir, yaşla birlikte görülme sıklığı artmakta ve ailesel geçiş olmaktadır.
Semptomları:
- Yorgunluk
- Zihinsel yavaşlama
- Hareketsizlik
- Üfleme hissi
- Kilo alma
- Cilt ve saçta kuruma
- Kabızlık
- Adet düzensizliği
Bu belirtiler hipotiroidiye özgü olmamaktadır. Hipotiroidisi olan birçok kişide bu belirtilerin hepsi olmayabilir şiddeti ise değişken olmaktadır. Basit bir kan testi hastalığın erken teşhisini sağlamaktadır.
Hipertiroid Belirtiler:
Şikayetlerin nedeni fazla salgılanan tiroit hormonlarının kalp, kas ve sinir sistemine etkilerinden kaynaklanmaktadır. Hastalığın şiddetine göre aşağıdaki şikayetlerin görülme sıklığı değişebilmektedir.
- Kaslarınızda zayıflık (merdivenlerden kolayca çıkamazsınız, ağır şeyler taşıyamazsınız)
- Ellerde titreme
- Kalp çarpıntısı
- Yorgunluk
- Normal veya fazla yemenize rağmen kilo kaybı
- İshal (artmış barsak hareketleri)
- Sinirlilik
- Göz problemleri (gözlerde rahatsızlık hissi, görmede zorluk)
- Adet düzensizliği
- Sıcağa dayanamama ve terlemede artış
- Kısırlık
Fitoöstrojenlerin Tiroit İle İlişkisi
Soya ve soya ürünleri guatrlı hastalarda zararlı olabilmektedir. Soya özellikle tiroit yetmezliği olan kadınlarda tiroit hormon fonksiyonlarında bozulma yapmaktadır. Guatr, nodül gibi guatr hastalığınız varsa soya ürünleri veya izoflovan kullanılmaması gerekmektedir. Karalahana, kabak, turp, şalgam ve karnabahar gibi sebzeler pişmiş olarak tüketildiklerinde guatr yapmamaktadır.
Soya fasulyesinin guatr yapıcı etkisi olmamakla birlikte iyot yetmezliği durumunda guatra neden olabilmektedir. Yine soyadan elde edilen isoflovan isimli ilaç menopoz sıkıntılarını azaltmak için sık kullanılmaktadır. İyot eksikliği yoksa bu ilaç güvenle kullanılabilmektedir. Ancak iyot eksikliğiniz varsa izoflavon ilacının guatr ve tiroit hormonlarında bozukluk yapabileceğinin unutulmaması gerekmektedir. Soya normalde son derece sağlıklı bir besindir fakat içeriğindeki fitoöstrojen ismi verilen madde nedeniyle tiroid bezinin fonksiyonlarını etkileyebilmektedir. Tiroid bezindeki peroksidaz üretimini engelleyen bu madde nedeniyle tiroid düzgün çalışamaz ve vücut iyot üretemez hale gelebilmektedir. İyot üretilemediği için metabolizmanın çalışması değişebilir ve ciddi sağlık sorunları baş gösterebilmektedir.
Tiroid bezi metabolizmanızı, büyümenizi ve gelişiminizi düzenlemeye yardımcı olmaktadır. Ancak, izoflavon gibi bazı fitoöstrojenler, tiroid bezinin işlevine müdahale edebilen bileşikler olan goitrojenler gibi davranabilmektedir. Hayvanlar ve insanlarda yapılan birkaç çalışma, fitoöstrojenlerin tiroid bezinin işlevini etkileyebileceğini göstermektedir. Bununla birlikte, soya gıdalarının hipotiroidizm veya iyot yetersizliği olan kişilerde tiroid işlevini etkileyebileceği görülmektedir. Kısaca, fitoöstrojen tüketimi, tiroid sorununuz veya iyot eksikliğiniz yoksa tiroid işlevinizi etkilemeyecektir.